विष बन्न सक्छ खाना

-डा. विप्लव सापकोटा जुम्ला अञ्चल अस्पताल
बदलिँदो जीवनशैली र खानपिनका कारण गर्मी तथा वर्षात्को समयमा धेरैमा फुड पोइजनको समस्या देखिन थालेको छ । स्वच्छ खानेपानी र सफा खानेकुराको कमी एकातिर छ भने अर्कातिर नेपाली समाजका धेरै मानिस घरबाहिरको खानालाई बढी प्राथमिकता दिन थालेका छन् । घरबाहिरका खाना हेर्दा अकर्षक हुन्छन् तर ती बासी तथा अस्वस्थ हुन सक्छन् । पिउने पानी पनि भरपर्दो हुँदैन । सोही कारण मानिस बिरामी हुने क्रम बढिरहेको छ ।
अस्पतालमा पेट बटारिने, शरीरको तापक्रम बढ्दै पूरै शरीर झमझमाउनेजस्ता समस्या लिएर आउनेमध्ये धेरैमा अहिले फुड पोइजनको समस्या देखिएको छ । यसैका कारण केही मानिसमा पाचन प्रणालीको खतरासमेत देखिने गरेको छ । खानाबाट पाचन प्रणालीमा देखा पर्ने रोग नै फुड पोइजन हो । बासी खानेकुरा, दूषित पानीमा पाइने साल्मोनेला, सिगेला, भिब्रिओकलेराजस्ता जीवाण्ले फुड पोइजन गराउँछ । यो जीवाण्ुाले ठूलो महामारीसमेत फैलाउन सक्छ । असुरक्षित खानेकुरा, फोहोर भान्छाकोठा, भान्छाकोठामा प्रयोग भएका फोहर सामग्री, अस्वस्थ पानीसँगको प्रत्यक्ष सम्बन्ध यो रोगका कारण हुन् ।
वर्षात्मा पानीको स्रोत धेरै फोहर हुन्छन्, गर्मीमा खानेकुरा बिग्रिहाल्छ । दूषित खानामा पाइने ई कोलाई, स्टेफाइलोकोकस जीवाण्ुा पनि फुड पोइजनलाई जिम्मेवार छन् । बासी खाना, पुराना दुग्धजन्य पदार्थ, दूषित माछामासु, काँचो मासु, राम्रोसँग नपाकेको मासु आदिमा यस्ता जीवाण्ुा रहन्छन् । राम्रोसँग धोइपखाली नगरी काटेको सलाद पनि फुड पोइजन बढाउने कारण हुन् । पछिल्ला समयमा विवाहको भोजभतेर, होटल, क्यान्टिन, पिकनिकमा खाइने अशुद्ध खानाले फुड पोइजन बढाएको अस्पतालमा आउने बिरामीको संख्याले देखाउँछ ।
यसले युवा तथा वयस्कका तुलनामा बालक, वृद्धवृद्धा र गर्भवती महिलालाई बढी सताउँछ । बालक, वृद्धवृद्धा तथा गर्भवती महिलाको रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता कम हुन्छ । एन्टासिडको बढी प्रयोग गर्ने महिलालाई फुड पोइजनको सम्भावना बढी हुन्छ । कुनैकुनै समयमा झाडापखाला नरोकिनाले, रिंगटा लाग्ने, पेट बटारिनेजस्ता लक्षणले गर्भवती महिलालाई मात्र नभएर पेटमा भएको बच्चालाई समेत प्रतिकूल असर पर्ने गरेको पाइन्छ । समयमै उपचार गर्न नसके गर्भ तुहिन सक्छ ।
सुरुसुरुमा झाडाबान्ता हुने, ज्वरो आउनेजस्ता सामान्य लक्षण देखा परे पनि फुड पोइजन निकै जटिल र गम्भीर रोग हो । समयमै निराकरण हुन नसके बिरामीको मृत्यु पनि हुन सक्छ । ज्वरो आउने, पूरै शरीर झमझमाउने, मुटुको धड्कन तीव्र हुँदै गए जोखिम निम्तिइहाल्छ । हातखुट्टा झमझमाउँदा मांसपेशीले काम गर्न छाड्छन् र प्यारालाइसिस हुने खतरा रहन्छ । उपचारमा ढिलो भए शरीरमा पानीको मात्रा घट्छ र मिर्गौला काम गर्न नसक्ने अवस्थामा पुग्छ । कान सुन्न नसक्ने र आँखा नदेख्ने समस्यासमेत आउन सक्छ । झाडाबान्ता रोकिँदै नरोकिएका कारण कतिपयको मृत्यु हुन्छ । त्यस कारण बिरामीमा सामान्य लक्षण देखा पर्दा पनि तत्काल नजिकको स्वास्थ्यसंस्थामा गएर उपचार गराउनुपर्छ ।
बच्ने उपाय
सरसफाइमा बढी ध्यान दिने
भान्छाकोठा वा त्यहाँ प्रयोग भएका सामग्री सफासुग्घर राख्ने
दूषित माछामासु नखाने
दुग्धजन्य पदार्थबाट बनेका पुराना खानेकुरा नखाने
काँचो माछामासु, राम्ररी नपाकेको खानेकुरा नखाने
हरिया तरकारी तथा सलाद राम्रोसँग शुद्ध पानीले पखालेर मात्र खाने
खाली पेटमा गुलिया र बोसोयुक्त खानेकुरा सकभर नखाने
बासी खानेकुरा नखाने
शुद्ध पानी पिउने
साबुनपानीले हात धुन नबिर्सने

प्रस्तुति : प्रवीण ढकाल