अँध्यारोले अप्ठ्यारो

-प्रवीण ढकाल

काठमाडौँ, २६ फागुन । नयाँ बानेश्वरमा बस्दै आएका सिन्धुपाल्चोकका रामप्रसाद शर्मा र उर्मिला (नाम परिवर्तन) का एक छोरा र एक छोरी छन् । दुई सन्तानको चाहना पूरा भए पनि परिवार नियोजन नगरेका यो दम्पती गत माघ महिनामा अनिच्छित गर्भ बसेपछि गर्भपतन गराउन बाध्य बन्यो । अनिच्छित गर्भ रहनामा उनीहरू लोडसेडिङलाई दोष दिन्छन् ।
विगतमा राति अबेलासम्म पनि नसुत्ने यो दम्पती लोडसेडिङपछि आठ नबज्दै सुत्न थालेको रहेछ । लोडसेडिङ नहुँदाको समयमा यौनसम्पर्क गर्दा अस्थायी साधन प्रयोग गर्ने उनीहरूले लोडसेडिङपछि भने असुरक्षित तवरले यौनसम्पर्क गर्न थाले । ‘लोडसेडिङ नहुँदा थोरै मात्र यौनसम्पर्क हुने हुँदा अस्थायी साधन प्रयोग गरिन्थ्यो,’ रामप्रसादले भने, ‘लोडसेडिङपछि त चाँडै सुत्दा यौनसम्पर्कको क्रम बढ्यो । अस्थायी साधनको प्रयोग झन्झटिलो हुँदोरहेछ ।’
उनको भनाइमा असुरक्षित यौनसम्पर्कका कारण उर्मिला गर्भवती बनेपछि उनीहरूबीच झगडासमेत भयो । विवाद गर्भपतन गर्ने सहमतिमा टुङ्गियो । उनीहरूले माघको अन्तिम साता थापाथलीस्थित प्रसूतिगृहमा गर्भपतन गराए । ‘मैले श्रीमतीलाई गर्भ रहेको बच्चा जन्माऔँ भनेको थिएँ, मानिनन्, बेइज्जत हुन्छ भनिन्,’ उनले भने, ‘मलाई लोडसेडिङले यस्तो गर्न बाध्य बनायो ।’
काभ्रेको तिमाल क्षेत्रका शुक्रबहादुर र साइँलीमाया (नाम परिवर्तन) ले पनि अनिच्छित गर्भ बसेपछि गर्भपतन गराए । लोडसेडिङका कारण सम्साँझै ओच्छ्यान लाग्ने गरेका यो दम्पती पनि असुरक्षित यौनसम्पर्कका कारण गर्भपतन गराउनुपर्ने अवस्थामा पुग्यो । साइँलीमायाले सुरुमा गर्भको बच्चा फाल्न नमानेपछि उनलाई बल्लतल्ल राजी गराइएको शुक्रबहादुरले बताए । उनीहरूले पाँचखालको एक स्वास्थ्यकेन्द्रमा गर्भपतन गराएका रहेछन् ।
‘लोडसेडिङको समस्याले दम्पतीमा पनि तनाव दिने रहेछ, बढी उमेरको गर्भ फाल्नुपर्ने बाध्यता आइलाग्यो,’ ४० वर्ष नाघेका शुक्रबहादुरले भने, ‘आफू शिक्षक भएकाले थप बच्चा जन्माएको भए बेइज्जत हुने देखेर बाध्य भई गर्भपतन गराउन लगाएँ ।’
पछिल्लो समय लोडसेडिङका कारण गर्भपतन गराउनेको सङ्ख्या बढ्न थालेको सुरक्षित गर्भपतन केन्द्रमा पुगेका जोडीको अनुभवले देखाएको छ । यसबाट लोडसेडिङपछि चाँडै सुत्ने र असुरक्षित यौनसम्पर्कमा समेत वृद्धि हुँदा गर्भपतन गराउनेको सङ्ख्या बढ्दो देखिन्छ । ‘माघदेखि वैशाखसम्म गर्भपतन गराउन आउनेको सङ्ख्या बढी हुन्छ,’ पाँचखाल स्वास्थ्यकेन्द्रकी एक स्वास्थ्यकर्मीले भनिन्, ‘यसको पछाडिको प्रमुख कारण लोडसेडिङ नै हो ।’ उनका अनुसार संस्थामा गर्भपत गराउन आउनेले लोडसेडिङलाई नै दोष दिने गरेका छन् ।
गर्भपतनलाई कानुनी मान्यतापछि सुरक्षित गर्भपतन गराउनेको सङ्ख्यामा वृद्धि भइरहेको सरकारी तथ्याङ्कले देखाएको छ । त्यसो त चिकित्सक पनि चार÷पाँच वर्षदेखिको लोडसेडिङले गर्भपतनको सङ्ख्यामा वृद्धि भएको हुन सक्ने अनुमान गर्छन् । ‘लोडसेडिङपछि बेलुका घरमा अन्य काम हुन्न जसकारण उनीहरू यौनसम्पर्क बढी गर्छन् र अनिच्छित गर्भ रहेपछि गर्भपतन गराउन बाध्य हुन्छन्,’ प्रसूतिगृहकी एक चिकित्सकले भनिन् ।
उनका अनुसार धेरैले लोडसेडिङका कारण अनिच्छित गर्भ रहेकाले गर्भपतन गराउन आएको बताउने गरेका छन् । लोडसेडिङलाई कारण देखाएर गर्भपतन गराउन आउनेको तथ्याङ्क सङ्कलन गर्न लागिएको जानकारीसमेत उनले दिइन् ।
स्वास्थ्य सेवा विभागको परिवार स्वास्थ्य महाशाखाका निर्देशक डा. नरेशप्रताप केसीले सुरक्षित गर्भपतन गराउनेको सङ्ख्या बढ्दै गए पनि त्यसको कारक लोडसेडिङ हो वा होइन भन्ने अध्ययन गर्नुपर्ने बताए । ‘गर्भपतन गराउनेको सङ्ख्यामा वृद्धि भएको पक्का हो,’ उनले भने, ‘तर, यसमा लोडसेडिङका कारणले नै गर्भपतनको सङ्ख्या बढ्यो भनेर ठ्याक्कै भन्न गाह्रो छ ।’ उनले लोडसेडिङको समयमा दम्पतीले टेलिभिजन हेर्न वा अन्य काम गर्न नपाउने भएकाले चाँडै सुत्ने र यौनसम्पर्क बढी हुने भएकाले अनिच्छित गर्भ रहेपछि गर्भपतनको सङ्ख्यामा केही वृद्धि हुन सक्ने सम्भावना रहेको बताए ।
सुनौलो परिवार नेपालका सहनिर्देशक प्रवीण शाक्यले भने लोडसेडिङको समयमा कन्डम बिक्री बढेको पाइएको जानकारी दिँदै लोडसेडिङकै कारणले गर्भपतन गराउनेको सङ्ख्या बढ्यो भन्ने विषयमा अध्ययन नगरिएको बताए । उनले पनि यस विषयमा अध्ययन गर्नुपर्ने बताए । ‘गर्भपतन गराउन आउनेका विभिन्न कारण छन्,’ उनले भने, ‘तर लोडसेडिङले कति बढायो भन्ने विषयमा भने स्पष्ट रूपमा भन्ने अवस्था छैन ।’ उक्त संस्थाले सुरक्षित गर्भपतन सेवा मेरी स्टोप सेन्टरका नाममा देशभर विस्तार गरिरहेको छ ।
तथ्याङ्कअनुसार गर्भपतन गर्न पाउने व्यवस्थापछिको आठ वर्षको अवधिमा सुरक्षित गर्भपतन गर्ने महिलाको सङ्ख्या तीन लाख ५० हजारभन्दा बढी पुगेको छ । ५ चैत ०६० मा कानुन लागू भएपछिको पहिलो वर्ष गर्भपतन गर्ने महिला सात सय १९ मात्रै थिए ।
विश्वमा प्रत्येक वर्ष कानुनी रूपमा दुई करोड ६० लाख र गैरकानुनी रूपमा दुई करोडले गर्भपतन गराउने गरेको एक अध्ययनले देखाएको छ । ७८ प्रतिशत गर्भपतन भने विकासोन्मुख मुलुकमा हुने गरेको देखिन्छ । लोडसेडिङकै कारण सन् १९६५ मा अमेरिकामा जनसङ्ख्या वृद्धि भएपछि त्यस वर्षलाई ‘बेबी बुम यिअर’ भनिएको थियो ।