७० प्रतिशत बालबालिकामा रक्तअल्पत्ता

प्रधानमन्त्रीले शुरु गरे बहुक्षेत्रिय पोषण कार्यक्रम

४१ प्रतिशत बालबालिका पुड्का, ११ प्रतिशतमा गम्भिर खालको कुपोषण, २९ प्रतिशतको उमेर अनुसारको तौल छैन
शहश्राब्दि विकास लक्ष्य पुरा गर्न कठिन

प्रवीण ढकाल
काठमाडौ“, ४ असोज
नेपालका दुई वर्ष मुनिका ७० प्रतिशत बालबालिकामा रक्तअल्पत्ताको समस्या रहेको पाइएको छ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको तथ्याङ्क अनुसार कुपोषणका कारण दुई वर्ष मुनिका बालबालिकामा रक्तअल्पत्ताको समस्या देखिएको हो ।
मन्त्रालयको तथ्याङ्क अनुसार पोÈिलो खानाको अभावमा देशभरका दुई वर्षमुनिका  ७० प्रतिशत बालबालिकामा रक्तअल्पत्ताको समस्या देखिएको र  पा“च वर्ष मुनिका ४१ प्रतिशत बालबालिका दीर्घ कुपोषणको समस्या रहेको छ । कुपोषण्का कारण बालमृत्युदरमा समेत कमी आउन नसकेको मन्त्रालयले जनाएको छ ।
स्वास्थ्य सेवा विभाग अन्तर्गतको बालस्वास्थ्य महाशाखाको पोषण शाखाका अनुसार नेपालमा अहिले पा“च वर्षमुनिका प्रति हजार जिवित जन्ममा ५४ जना बालबालिकाले मृत्यु हुने गरेको र १ वर्ष मुनिका ३३ ले ज्यान गुमाउन परीरहेको छ । शाखाका प्रमुख राजकुमार पोखरेलका अनुसार बालबालिकाको मृत्युको कारणमा ३५ देखि ५० प्रतिशत कुपोषण नै रहेको छ ।
कुपोषणकै कारण पा“च वर्ष मुनिका ४१ प्रतिशत बालबालिका उमेर अनुसारको उचाई नभई पुड्का रहेको मन्त्रालयको तथ्याङ्कमा रहेको छ । पोषिलो खानेुकाराको अभावमा होचा बालबालिकाको संख्यामा उल्लेख्य कमी नआएकाले नेपालले सहश्राब्दि विकास लक्ष्य हासिल गर्न समेत कठिनाई हुने भएको छ । सहश्राब्दि विकास लक्ष्यअनुसार सन २०१५ सम्ममा  नेपालका ३० प्रतिशतभन्दा कम बालबालिका मात्र होचा हुनुपर्ने छ । सन् २००६ मा नेपालका ४९ प्रतिशत बालबालिका होचा थिए ।

शाखा प्रमुख पोखरेलले नेपालले पछिल्लो पा“च वर्षको अवधिमा जम्मा ८ प्रतिशत मात्र बालबालिकाको पोषणमा सुधार गरेर उमेर अनुसारको उचाईमा कमी ल्याउन सफल भएपनि रक्तअल्पत्ताको अवस्थामा सुधार ल्याउन समस्या परीरहेको बताए । उनले पोषणको अवस्थामा सुधार ल्याएर अबको तीन वर्ष भित्रमा ११ प्रतिशतभन्दा बढी बालबालिकाको अवस्थामा सुधार ल्याउन आवश्यक रहेको जानकारी दिए । ‘शहश्राब्दि विकास लक्ष्य हासिल गर्न हामीले धेरै प्रइास गर्नुपर्ने छ’ उनले भने, ‘यहि अवस्थामा लक्ष्इ हासिल गर्न निकै कठिन छ ।’ उनले चुनौति ठुलै भएपनि स्वास्थ्य मन्त्रालयले बालबालिकाको अवस्था सुधार गर्न विशेष जोड दिएर लागेको बताए ।
उनले बालबालिकाको ९० प्रतिशत मस्तिष्कको विकास जन्मेको दुइ वर्Èभित्रमा हने भएकाले यहि समयमा बालबालिकालाई राम्रो पोषणको व्यवस्था गर्ने कार्यक्रम निर्माणमा सरकार लागेको जानकारी दिए । उनका अनुसार मन्त्रालयले पोषणको अवस्थामा सुधार ल्याउन अहिले दुई वर्षको उमेरसम्मका बालबालिकालाई केन्द्य्रित गरेर कार्यक्रम बनाइरहेको छ । ‘दुई वर्षको उमेरसम्ममा बालबालिकाले उचित पोषण पयो भने अधिकांस समस्या हल हुन्छ’ उनले भने ‘यहि उमेरमा बालबालिकामा राम्रो पोÈण्ँ पुगेन र मस्तिष्कको राम्रो विकास भएन भने पछि पनि हु“दैन ।’ उनका अनुसार दुई वर्Èुनिका बालबालिकालाई राम्रो पोÈण्ँयुक्त खाना उपलब्ध गराएमा उनीहरुको शारीरिक, बौद्धिक विकास राम्रो हुन सक्छ र भविष्यमा उसको कार्यÔमता पनि बढी उत्पादनमूलक हुन सक्छ ।
मन्त्रालयको तथ्याङ्कले ११ प्रतिशत बालबालिकामा गम्भिर खालको कुपोषणको समस्या रहेको र २९ प्रतिशत बालबालिकाको उमेर अनुसारको तौल नभएको देखाएको छ । सन् २०१५ भित्रमा ५ प्रतिशतभन्दा कम बालबालिकामा गम्भिर खालको कुपोषणको समस्या र २७ प्रतिशतभन्दा कममा उमेर अनुसारको तौल भएमा शहश्राब्दि विकास लक्ष्य हासिल गर्न सक्दछ । तर यसमा उमेर अनुसारको तौलमा केही राम्रो अवस्था रहेपनि गम्भिर खालको कुपोषणको समस्या ठुलो भएकाले लक्ष्य पुरा गर्न कठिन रहेको मन्त्रालयका कर्मचारीले बताएका छन् ।

प्रधानमन्त्रीले शुरु गरे बहुक्षेत्रिय पोषण कार्यक्रम
नेपालका झण्डै आधाजसो बालबालिका कुपोषणको समस्यामा रहेकाले बालबालिकाको पोषणको अवस्था सुधार गर्न प्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईले पा“च बर्षिय बहुक्षेत्रिय पोषण योजना शुरु गरेका छन् ।
राष्ट्रिय योजना आयोगद्धवारा नेपालमा मातृशिशु पोÈण्ँ स्थितिमा सुधार ल्याउन तयार पारिएको बहुÔेत्रीय पोÈण्ँ योजनाको प्रधानमन्त्री भट्टराईले बिहिवार सार्वजनिक गरेका हुन् ।
यस बहुÔेत्रीय योजनामा आगामी पा“च वर्Èभित्र दीर्घकालीन कुपोÈण्ँको दरमा २० प्रतिशतले कमी ल्याउने लक्ष्य राखिएको छ । यो लक्ष्य हासिल गर्न सम्बन्धित मन्त्रालय, दातृ निकाय, विशेÈज्ञ, नागरिक समाजस“ग समन्वय गरी परामर्श बैठक गरिने र प्राथमिकताका आधारमा रण्ँनीतिक उद्धेश्यसहितको प्याकेज कार्यक्रम ल्याइने कार्यक्रम रहेको छ ।
कुपोषणको प्रगतिको अवस्था बुझ्न बहुÔेत्रीय सहयोग र समन्वय बढाउने, अनुगमन तथा मूल्याङकन कार्यविधिहरु सुदृढ गर्ने, कार्यक्रमको दिगो कार्यान्वयनका लागि Ôमता र प्रतिबद्धता सुनिश्चित गर्न आवश्यक वित्तीय स्रोत र जनशक्तिको यकिन गर्ने कुरा योजनाले समेटेको छ ।

कार्यक्रमको शुरुवात गर्दै प्रधानमन्त्री भट्टराईले पा“च वर्ष मुनिका एकतिहाई बालबालिकाको मृत्युको कारण कुपोषण रहेकाले बालमृत्यु र कुपोÈण्ँ दरमा कमि ल्याउन सरकार प्रतिबद्ध रहेको बताए । उनले गरिबी, अशिÔा र भौगोलिक विकटताको समस्याले खाद्य सुरÔा बढाउन र कुपोÈण्ँ कम गर्न समस्या परेकाले सामाजिक र आथिर्क कार्यक्रमहरुलाई उच्च प्राथमिकता दिएर सुधार गर्ने जानकारी दिए ।
‘नेपालमा हाल ४१ प्रतिशत बालबालिका दीर्घ कुपोÈण्ँबाट ग्रस्त रहेका छन्’ प्रधानमन्त्री भट्टराईले भने, ‘यो संख्यामा कमी ल्याई सहश्राब्दी विकास लक्ष्य (एमडिजी)का सबै लक्ष्य पूरा गर्न सरकार प्रतिबद्ध रहेको छ ।’ उनले कुपोषणको अवस्थामा सुधार ल्याउन किशोरीहरु, गर्भवति र स्तनपान गराउने आमाहरु र जन्मेदेखि २४ महिनासम्मका बालबालिकालाई लक्षित गरी कुपोषण न्युनिकरणका प्रयासहरु गरीने बताए ।
कार्यक्रममा उमेरअनुसार शरीरको उचित विकास नभएका बालबालिकाको मस्तिष्कको विकासमा पनि अवरोध पुग्ने भएकाले तुरुन्त बालबालिको विकासमा लाग्न सुझाव दिइएको छ । पोषण अभावमा बालबालिकाको मस्तिषक र शारीरीक विकासमा अवरोध हुनु भनेको देशको विकासलाई पनि प्रत्यक्ष असर गर्नु भएकाले स्वास्थ्य मन्त्रालयसहित कृषि, शिक्ष, वातावरण, स्थानिय विकास, भौतिक योजना लगायतका सरकारका संस्थाहरु तथा गैरकसकारी संस्थाहरुको सहयोगमा कार्यक्रमहरु गर्न लागिएको जानकारी दिइएको छ ।