गर्मीमा ‘लु’ को खतरा

-डा. धुव्रप्रसाद सिंह फेमिली फिजिसियन, वीर अस्पताल
काठमाडौंमै अहिले प्रचण्ड गर्मी छ । तराईको अवस्था त झन् कस्तो होला ? सञ्चारमाध्यममा आएका खबरअनुसार तराईका केही क्षेत्रमा अहिले ४५ डिग्री सेल्सियससम्म तापक्रम पुगेको छ । अत्यन्तै गर्मी हुने जिल्लामा अहिले लु लागेका बिरामी धेरै भेटिन थालेका छन् । कतिपय स्थानमा त लु लागेकै कारण मानसिहरूले ज्यानसमेत गुमाइसकेका छन् । गर्मी बढी हुने स्थानमा सन स्ट्रोक अर्थात् लु लाग्ने सम्भावना अत्यन्तै बढी हुन्छ ।
गर्मी स्थानहरूमा तातो बतास चलेको हुन्छ । यस्तो समयमा मानिस हिँड्दा, काम गर्दा, खेल्दा तातो हावा तथा घामको असरले मुच्र्छा पर्ने वा बेहोस हुने हुन्छ । यसलाई लु लाग्नु भनिन्छ । लु लागे शरीरमा तापक्रमको सन्तुलन बिग्रन्छ । गर्मीका कारण लगातार शरीरबाट पसिना आउँछ र शरीरमा पानी–नुनको कमी गराउँछ, जसकारण मानिसलाई डिहाइड्रेसन पनि हुन सक्छ । गर्मीकै कारणले मानिसमा पोटासियम र सोडियमको कमी भई शरीर कमजोर एवं मन हडबडाउने बनाइदिन्छ ।
तातो हावाको असरले घरमै बस्दा पनि मानिस बिरामी पर्छ । लु लागेको अवस्थामा बिरामीको शरीरको तापक्रम ज्यादै बढ्छ र अचेत हुन्छ । नेपालको तराई भेगमा यो घटना बराबर घटिरहेको पाइन्छ । गर्मीयाममा लु लागेको बिरामीको रोग पत्ता लगाउन निकै सजिलो छ । यस्ता व्यक्ति एकदम हड्बडाउनुको साथै अचानक लड्ने हुन्छन् । शरीर तातो भए पनि हात गोडा चिसो हुन्छ । रोगीलाई टाउको दुख्छ । उसको ओठ, आँखा तथा मुख सुख्खा हुन्छ । यसका साथै चिडचिडापन र थकान महसुस हुनु, ज्वरो आउनु, पसिना आउन बन्द हुनु, ७–८ घन्टासम्म पिसाब पास नहुनु, टाउको एवं पेट दुख्नु, आँखामा जलन, लगातार उल्टी हुनु वा पखाला लाग्नु, मुटुको धड्कन तेज हुनुका साथै स्थिति अझ खराब भए बेहोसीको अनुभूति हुने लक्षणहरू देखिन्छ ।
खास गरी चैतदेखि असारसम्म सूर्य पृथ्वीको नजिक हुन्छ । त्यही कारण तापक्रप बढेर अत्यधिक गर्मीको अनुभव हुन्छ । वायुमण्डलले पनि तातो हावा फाल्छ । तातो घामले मानिसको शरीरको ऊर्जालाई कम गरिदिँदा शरीरको जलीय अंशमा पनि कमी ल्याइदिन्छ । मानिसको शरीरमा ३७ डिग्री सेल्सियस तापक्रम हुन्छ । त्योभन्दा बढी तापक्रम शरीरमा हुनु लु लाग्नु हो । यस्तो बेलामा शरीर एकदमै तात्छ । मानिसको शरीरको तापक्रम १०४ डिग्री फरेनहाइटभन्दा बढी हुन्छ । यसअलावा शरीरका अन्य सिस्टम पनि बिग्रन जान्छ र मानिसको मृत्युसमेत हुन्छ ।
लुबाट बालबालिका तथा बूढापाका बढी प्रभावित हुन्छन् । यसका साथै गर्मीमा शरीरको लुगा खोलेर काम गर्नेहरू पनि बढी जोखिममा हुन्छन् । हामीकामा जति गर्मी भयो उति लुगा खोल्ने चलन छ । वास्तवमा त्यो सरासर गलत हो । शरीरलाई घाममा काम गर्दा वा हिँड्दा सकेसम्म ढाकेर नै राख्नुपर्छ । लु लाग्नबाट जोगिन सबैभन्दा पहिला त चर्को घाममा बस्नु हुँदैन । गर्मीमा बस्नेले प्रशस्त मात्रामा पानी पिउने गर्नुपर्छ ।
प्रस्तुति : प्रवीण ढकाल